Aanmelden boekpresentatie

Uit de inleiding van het boek:

“Dit boek is vooral geschreven voor ‘gemiddelde’ scholen, scholen die een meer of minder traditionele onderwijs- en organisatievorm hebben. Waar leraren, schoolleiders en bestuurders werken die af en toe denken: het moet toch een stuk mooier kunnen? De gepresenteerde ideeën zijn zeer verschillend, maar hebben gemeen dat het voorstellen zijn om het onderwijs en de organisatie minder complex te maken en meer te laten aansluiten bij de bedoeling: uitdagend onderwijs voor leerlingen met geïnspireerde leraren in een professionele arbeidsorganisatie, zonder bureaucratisch of politiek gedoe”.

Het boek maakt een scherp onderscheid tussen de onderwijsorganisatie en de arbeidsorganisatie. Onder de onderwijsorganisatie wordt verstaan alles wat georganiseerd wordt om het leren van leerlingen mogelijk te maken, zoals het curriculum, de lessentabel, de roostering, de didactiek, etc. De arbeidsorganisatie gaat over de wijze waarop de medewerkers van de school georganiseerd zijn, de teams, vakgroepen, werkgroepen,  de sturing, de organisatiestructuur, verdeling van verantwoordelijkheden en bevoegdheden, etc. De onderwijsorganisatie moet het leren van leerlingen optimaal mogelijk maken en de arbeidsorganisatie moet het werken van de leraren maximaal ondersteunen.

De inhoud

Het boek omvat vier delen met in totaal 31 ideeën. Deel 1 en 2 gaan over de onderwijsorganisatie, deel 3 gaat over de arbeidsorganisatie en deel 4 bevat een aantal ideeën over het onderwijsbestel.

Idee 1. Niet zelfstandigheid als doel, maar zelfdiscipline

Zelfstandig worden leerlingen vanzelf, daar hoef je als school niet zoveel aan te doen,  maar zelfdiscipline, de zeer belangrijke succesfactor op alle levensterreinen, is een veel uitdagender onderwijsdoel.

Idee 2.  Haal de leraar uit het boek

Vanaf de jaren negentig zijn de schoolboeken veel meer methodes geworden, waar de didactiek in geschreven wordt, de leraar zit in het boek. Een grote miskenning van het ambacht van de leraar.

Idee 3. Metacognitieve vaardigheden

Het niveau van de metacognitieve vaardigheden, zo belangrijk voor het verdere leren, neemt in het voortgezet onderwijs nauwelijks toe. Hoog tijd om deze vaardigheden veel meer nadruk te geven. Aan de hand van een voorbeeld uit het vak natuurkunde wordt geschetst hoeveel impact deze vaardigheden hebben op schoolprestaties.

Idee 4.  Geen doorgaande leerlijn maar doorgaande ontwikkeling

Een pleidooi om inhoudelijke leerlijnen in de vakken, vooral in de onderbouw, niet te veel nadruk te geven, de vakkenstructuur daar los te laten en meer te concentreren op vaardigheidsontwikkeling.

Idee 5.  Het verschil tussen zijn en worden

De school wordt primair gezien als een instituut waar geleerd wordt voor later. Maar ondertussen is het voor leerlingen vooral een plek waar ze erg veel tijd doorbrengen. Dat stelt eisen aan de inrichting van de leefomgeving voor hen.

Idee 6.  Democratische vorming

Democratische vorming, het belangrijkste onderdeel van burgerschapsvorming, vereist naast kennisverwerving vooral ook oefening van democratische vaardigheden in een democratische omgeving.

Idee 7.  Het belang van zelfevaluatie door leerlingen.

Wat mooi als we het toetsen van het niveau voor een belangrijk deel kunnen overlaten aan leerlingen zelf. Dat scheelt zoveel nakijkstress.

Idee 8. Leve de koningin, leve het eindexamen!

Vaak wordt het eindexamen in het voortgezet onderwijs gezien als het grote obstakel om het onderwijs mooier vorm te geven. We moeten echter voorzichtig zijn met het afschaffen ervan en eerst het schoolexamen van alle ballast ontdoen. 

Idee 9. “De waarheid is ook maar een mening”

De democratische vorming van leerlingen wordt in toenemende mate bedreigd door beïnvloeding door nepnieuws.  Het vereist een grote inspanning van het onderwijs om dit bij te sturen.

Idee 10. De lengte van een lesuur en de dagindeling

Door lestijden van meer dan 50 minuten en een dagritme dat elke dag hetzelfde is, creëren we voor leerlingen en leraren zoveel ruimte en rust.

Idee 11. Flexibilisering in het rooster, keuzewerktijd en flexuren

Flexibilisering van het rooster vraagt om een doordacht en nauwkeurig ontwerp. Anders ligt de mislukking op de loer.

Idee 12.  Verklaar de lessentabel niet heilig

Een aantal onderwijsvernieuwingen loopt onnodig stuk op een als heilig beschouwde lessentabel.

Idee 13. De basisgroep van vier leerlingen

Het heeft een aantal voordelen om niet een klas van 25 tot 30 leerlingen als de basiseenheid voor leerlinggroepering te beschouwen maar bijvoorbeeld groepen van vier leerlingen.

Idee 14. De teamgecentreerde arbeidsorganisatie

Dit hoofdstuk is gebaseerd op het proefschrift Teamgericht organiseren in het onderwijs (2019). De teamgerichte arbeidsorganisatie (TAO) is een organisatiemodel dat recht doet aan de professionaliteit van de leraar en aantoonbaar leidt tot meer innovatievermogen en werkplezier. Het invoeren van de andere ideeën in dit boek wordt een stuk gemakkelijker wanneer een school eerst de TAO invoert.

Idee 15. Teacher collective efficacy

Hattie onderzocht de impact van allerlei factoren op het leren van leerlingen. Het meest positieve effect is te verwachten van teacher collective efficacy: de hechte samenwerking van een team leraren rond de leerling, die het commitment aangaan en het zelfvertrouwen hebben dat ze de leerling maximaal laten presteren.

Idee 16. Geen teamleider maar schoolleider

De (massale) invoering van de laag van teamleiders in het voortgezet onderwijs heeft het innovatievermogen van scholen geen goed gedaan.

Idee 17.  De leraar als professional

Er heeft zich in de afgelopen decennia een proces afgespeeld van de-professionalisering van het beroep van leraar. Met de invoering van de normjaartaak en een cao van meer dan 200 bladzijden als twee van de vele dieptepunten in dit proces. Dat proces is nog steeds gaande, met zeer ernstige gevolgen, waaronder het lerarentekort. Dit moet snel anders.

Idee 18.  De verkeerd ingevoerde functiemix

De invoering van de functiemix in het onderwijs heeft niet geleid tot de gehoopte kwaliteitsverbetering van het onderwijs of meer werkplezier. Dat kan ook anders.

Idee 19. Hoe lang moet jij nog?

Te veel oudere leraren verlaten het onderwijs, soms ook verbitterd. Omdat er onvoldoende rekening gehouden  wordt met (en geprofiteerd van!) de fase van de ‘communicatieve zelfsturing’ waarin zij geraken. Zo jammer voor hen en het onderwijs.

Idee 20. De fatale PDCA-cyclus

De PDCA cyclus is volledig ongeschikt voor de kwaliteitszorg in scholen en heeft meer kwaad dan goed gedaan, vooral vanwege het begin van de cyclus: starten met plannen maken in plaats van de analyse. Een alternatief wordt geschetst.

Idee 21.  Zorg om kwaliteitszorg

Bij kwaliteitszorg en kwaliteitsborging wordt al snel gezocht naar systemen. Maar kwaliteitszorg is in de eerste plaats een organisatieprobleem: hoe zorgen we ervoor dat de juiste personen wakker liggen (en snel ingrijpen) wanneer onderwijsprocessen stagneren. Een pleidooi om de belangrijke kortcyclische kwaliteitszorg stevig te verankeren in de organisatiestructuur.  

Idee 22. Vier valkuilen bij onderwijsontwikkeling

Negentig procent van de innovatie-energie in scholen leidt niet tot kwaliteitsverbetering op leerlingniveau. Vier valkuilen om te vermijden.

Idee 23. Evidence based innoveren bestaat niet

Als scholen evidencebased zouden innoveren, zou er geen onderwijsontwikkeling meer zijn.

Idee 24. MR-gedoe

De wet op de medezeggenschap op school heeft op geen enkele wijze bijgedragen aan meer leerling- of leraargeluk. Wel aan ergernis, wantrouwen en frustratie. De gemiddelde school besteedt daar een ton per jaar aan. Het kan (moet) anders.

Idee 25. Van werkdruk naar werkgeluk

Als je werkdruk maar blijft meten, wordt het vanzelf hoger. De werkbelasting moet (en kan) omlaag en het werkplezier moet (en kan) omhoog. Ideeën voor een betere balans.

Idee 26. Van segregatie naar differentiatie

Het vo is een van de meest kansenongelijke en gesegregeerde onderwijssystemen in Europa. Een combinatie van overheidsbeleid en keuzes van scholen. Dat mag niet zo langer doorgaan.

Idee 27.  De stelselmatige verwaarlozing van het VMBO

Voor de cognitief zwakkere en voor de meer kwetsbare leerlingen hebben we in Nederland de minst efficiënte en minst effectieve route ontworpen naar startkwalificatie. De leraren werken ontzettend toegewijd en goed, maar de inrichting van het vmbo deugt niet. Gelukkig kunnen scholen daar zelf voor een belangrijk deel wat aan doen.

Idee 28.  Meer techniekstudenten op het mbo? Stop met techniek op het vmbo.

De overheid besteedt ruim een miljard euro om meer leerlingen dan de huidige schamele 20 procent  van de basis- en kaderleerlingen voor een van de vijf (!) technische profielen in de bovenbouw van het vmbo te laten kiezen. Zonder enig resultaat. Ook volstrekt logisch als je naar het keuzeproces van leerlingen en de inrichting van de profielen kijkt. De paradoxale (en zeer goedkope) oplossing: het afschaffen van de halfslachtige technische beroepsprofielen in het vmbo, zodat meer studenten in de techniekopleidingen van het mbo instromen.

Idee 29. Een einde aan het onderscheid tussen havo en vwo

Door de (in Europa unieke) tweedeling havo-vwo wordt een aanzienlijk deel van de talenten van leerlingen niet benut. Je doet of alle vakken op havo niveau of alle vakken  op vwo niveau. Pleidooi voor een vijf tot zesjarige combinatie-opleiding waar scholen morgen al mee kunnen beginnen.

Idee 30. Heimwee naar vo-inspecteur Jan van der Heiden

De inspectie heeft de laatste decennia (onder andere onder druk van de politiek) wat gezwabberd in haar aanpak. Tot veel bijdragen aan de kwaliteit van het onderwijs (dat is toch de bedoeling?) heeft dat niet geleid. Wellicht komt er een kentering, maar die zal  alleen positief uitpakken wanneer scholen echt participeren in de audits.

Idee 31 De opleiding van leraren en schoolleiders

Leraren- en schoolleidersopleidingen zouden bij uitstek voorbeelden van innovatieve, creatieve en wendbare organisaties moeten zijn. Dat zijn ze nu niet, vaak ook omdat ze ingebed zijn in logge, sterk hiërarchische  en bureaucratische instellingen voor hoger onderwijs. Leraren worden nog steeds opgeleid om solitair hun werk te doen en schoolleiders komen van de opleiding zonder het verschil tussen arbeidsorganisatie en onderwijsorganisatie te kennen. Omdat de opleidingen zelf zo zijn ingericht.